به گزارش سلامت نیوز به نقل از جام جم، وقتی از مسئولیت‌پذیری کودکان صحبت به میان می‌آید، ممکن است فکر کنید مسئولیت‌پذیری یک فرآیند خیلی پیچیده و بزرگ است اما واقعیت این است که این ویژگی از روزهای اولیه زندگی هر فرد و از ساده‌ترین رفتارها شروع می‌شود. مثلا از همان ابتدا وقتی که بچه‌ها یاد می‌گیرند در قبال کارهای خودشان جوابگو باشند، اعتماد به نفس بیشتری پیدا می‌کنند و این به کسب استقلال آنها در بزرگسالی کمک می‌کند. حال سؤال این است که چطور می‌توانیم کودکان مسئولیت‌پذیر تربیت کنیم؟

مسئولیت‌پذیری یعنی چه؟

برای درک بهتر موضوع ابتدا باید بدانیم دقیقا تعریف‌مان از مسئولیت‌پذیری چیست. مسئولیت‌پذیری وقتی معنا پیدا می‌کند که یک کودک یاد بگیرد برای کارهای خودش جوابگو باشد. مثلا وقتی می‌گوید: «مامان من کارهای مدرسه‌ام را انجام می‌دهم»، یعنی مسئولیت درس‌هایش را برعهده می‌گیرد یا مثلا وقتی می‌گوید: «باید اتاقم را مرتب کنم»، یعنی خودش را در قبال مرتب کردن وسایلش مسئول دیده است. این کارهای کوچک اما مهم از سنین خیلی کم قابل‌یادگیری است، البته به شرط آن‌که والدین از همان ابتدا با روش‌های درست این مسئولیت‌ها را به بچه‌ها معرفی کنند. حالا سؤال بعدی این است که چطور والدین می‌توانند مسئولیت‌پذیری را به بچه‌ها آموزش بدهند؟

   
الگوی خوبی باشید

یکی از مهم‌ترین فاکتورهایی که روان‌شناسان در تربیت کودکان بر آن باور دارند، بحث الگوپذیری کودکان از والدین است. در واقع وقتی کودک می‌بیند که پدر و مادرش مسئولیت‌های مختلف خود مثل پرداخت صورتحساب، خرید مایحتاج خانه یا رسیدگی به مسئولیت‌های شغلی و خانوادگی را انجام می‌دهند، خودش ناخودآگاه متوجه می‌شود که هرچیزی در زندگی نیاز به مسئولیت و توجه دارد. مثلا وقتی شما به‌عنوان والدین مرتب در ساعت مشخصی سرکار می‌روید یا مشغول انجام کارهای منزل می‌شوید، بچه‌ها نظاره‌گر این رفتارها هستند و رفته‌رفته مفهوم مدیریت وقت و مسئولیت‌پذیری را بهتر درک می‌کنند.

   
واگذاری مسئولیت‌های کوچک متناسب با سن

البته الگوبرداری از والدین اگرچه امری لازم در تربیت کودکان است اما کافی نیست چراکه والدین علاوه بر رعایت این فاکتور باید از همان ابتدا کارهایی را متناسب با سن کودک به او واگذار کنند. از مسئولیت‌های ساده مثل مرتب کردن اتاق گرفته تا کارهای بزرگ‌تر که باعث می‌شود احساس کنند در خانه و خانواده نقش مهمی دارند. برای مثال بچه‌ها می‌توانند به مرور وظایفی مثل جمع کردن اسباب‌بازی‌ها یا آب دادن به گیاهان را انجام بدهند؛ این کارهای کوچک نه فقط باعث می‌شود بچه‌ها یاد بگیرند که نسبت به محیط اطراف خود مسئولیت داشته باشند، بلکه حس مفید بودن و مهم بودن را هم تجربه می‌کنند؛ چراکه وقتی کودک می‌بیند که کارهای کوچک می‌تواند مهم و اثرگذار باشد کم‌کم مسئولیت‌های بزرگ‌تر را هم راحت‌تر می‌پذیرد.

البته در این میان نقش والدین به‌عنوان مشوق بسیار مهم است. والدین می‌توانند کودکان را تشویق کنند که مشکلات را خودشان حل کنند و تنها در مواقع ضروری از کمک والدین بهره ببرند. این رویکرد باعث می‌شود کودکان حس استقلال و مسئولیت را در خود پرورش دهند. فرض کنید فرزند شما چیزی را گم کرده و ناراحت است. به‌جای این‌که مستقیم به او بگویید «پیدایش کن»، می‌توانید از او بپرسید: «فکر می‌کنی کجا می‌تواند باشد؟» این‌طور به کودک نشان می‌دهید که خودش می‌تواند راه‌حل‌ها را پیدا کند و مسئولیت حل مشکلاتش را بپذیرد.

   
خانه‌تکانی عید؛ یک فرصت عالی!

اکنون که در روزهای پایانی سال هستیم و تب و تاب آماده شدن برای آغاز سال جدید بالاست، خانه‌تکانی عید می‌تواند یک فرصت فوق‌العاده برای آموزش مسئولیت‌پذیری به کودکان باشد! این کار علاوه بر این‌که باعث می‌شود بچه‌ها به مسئولیت‌های خانه آشنا شوند، به آنها می‌آموزد که با همکاری و تلاش مشترک، می‌توانند نتایج بزرگی به‌دست آورند.

بنابراین در روزهای قبل از عید که مشغول خانه‌تکانی هستید، به‌جای این‌که تنها کارهایی مثل شستن پنجره‌ها و جارو کردن را انجام دهید، می‌توانید از کودکان بخواهید تا مسئولیت‌های کوچکتری مانند گردگیری وسایل، مرتب کردن اتاق خود یا شستن ظرف‌های کوچک‌تر را برعهده بگیرند. این نه فقط به آنها احساس مسئولیت می‌دهد، بلکه باعث می‌شود حس مشارکت و کمک به خانواده در آنها تقویت شود. این کار در عین سرگرم‌کننده بودن، به بچه‌ها یاد می‌دهد که هر چیزی در خانه به همکاری نیاز دارد. البته گاهی اوقات والدین نگران هستند که اگر مسئولیت‌های زیادی به کودک بدهند ممکن است او احساس استرس کند یا نتواند به‌درستی آن را انجام دهد. در اینجا نکته‌ای که باید درنظر گرفت این‌که والدین باید مسئولیت‌ها را به‌تدریج و متناسب با سن کودک افزایش دهند.

   
والدین؛ آینه کودکان

تقی ابوطالبی‌احمدی،روان‌شناس  با اشاره به تاثیرمیزان هوش درمسئولیت‌پذیری افرادمی‌گوید:انسان مسئولیت‌پذیر کسی است که از نظر هوش هیجانی متوسط به بالا یعنی IQ‌ ۱۰۰ به بالاست؛ بنابراین اگر می‌خواهیم بچه‌هایمان را مسئولیت‌پذیر تربیت کنیم باید ابتدا بر رشد هوش هیجانی آنها تمرکز داشته باشیم.

این روان‌شناس با اشاره به نقش والدین و معلمان در این زمینه می‌افزاید: غیر از توجه به ارتقای هوش هیجانی کودک، ما باید به این نکته نیز توجه کنیم که غیر از خانواده، محیط مدرسه هم در ایجاد و تقویت یک ویژگی بسیار مهم است زیرا ما به‌عنوان معلم، کودکان را در قالب دانش‌آموز از خانواده تحویل می‌گیریم و سپس به‌عنوان شهروند به جامعه تحویل می‌دهیم.

بنابراین از آنجایی که کودکان عملگرا هستند و طبق مشاهده یاد می‌گیرند بسیار مهم است که کودکان هم در محیط خانواده و هم در مدرسه الگوهای مناسبی را نظاره‌گر باشند.

ابوطالبی‌احمدی با بیان این‌که اگر می‌خواهیم کودک مسئولیت‌پذیری داشته باشیم، باید مسئولیت‌پذیری را از خودمان آغاز کنیم، ادامه می‌دهد: برخی پدر و مادرهای امروزی نسبت به گذشته با مهارت تربیتی فاصله دارند و عده زیادی از آنها در بسیاری از زمینه‌ها مثل کنترل خشم، تاب‌آوری و... دچار چالش هستند. طبیعتا در چنین شرایطی کودک نمی‌تواند متفاوت از والدین خود شود و ویژگی‌های مثبت شخصیتی را فرا بگیرد. بنابراین بیش از هرچیز برای داشتن فرزندانی مسئولیت‌پذیر به والدینی آگاه و آموزش‌دیده نیازمندیم و والدین خواستار هر ویژگی‌ای که در کودکان خود هستند باید ابتدا خودشان آن را دارا باشند.

ارائه الگوهای مثبت

تربیت مسئولیت‌پذیری در کودکان نیازمند برنامه‌ریزی دقیق، صبر و آگاهی از تاثیرات بلندمدت آن بر زندگی کودک است. والدین باید با اتخاذ رویکردهای هوشمندانه و ارائه الگوهای مثبت، به کودکان کمک کنند تا ویژگی‌های مسئولیت‌پذیری را در خود پرورش دهند و در آینده افراد مستقل، توانمند و موفقی شوند.